ری؛ قطب فرهنگی شیعه 

از روزی که حضرت عبدالعظیم‌حسنی (ع) در ری دفن شد، این محل به‌عنوان قطب بزرگ فرهنگی شیعه شناخته شد و دانشمندان بزرگی در سایه مزار پرنور وی تربیت یافتند و کتابخانه بزرگی در این ایالت تشکیل شد و حکومت‌های شیعه به‌وجود آمد.

حضرت عبدالعظیم‌الحسنی (ع) نگین ری و امامزاده‌ای است که حضور چندین معصوم را درک کرده است. آن‌حضرتبا حضور در شهر‌های مختلف و دیدار با مردم نه‌تنها موجب نشر دین مبین اسلام و معارف اهل‌بیت (ع) شد، بلکه توانست فرهنگی عمیق برگرفته از آموزه‌های دین را در جامعه زنده کند.
 
جایگاه و آثار علمی و حدیثی حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) 

 یکی از ابعاد مهم در شخصیت حضرت عبدالعظیم (ع) مقام و منزلت علمی و دانش و خدمات علمی ایشان است. وی علاوه بر نقل احادیث از ائمه معاصر خود کتاب‌هایی نیز تالیف کرده که این دو اثر از آن جمله است: 
حضرت عبدالعظیم‌حسنی (ع) با توجه به عمر نسبتا طولانی و بسیار پربار خود، توفیق زیارت چند امام معصومو هم‌عصری با حلقه‌ها و طبقاتی از اصحاب ائمه و راویان بزرگ شیعه را داشت. این ویژگی‌ها، ایشان را به مراتب علمی استثنایی رسانده است، به گونه‌ای که ابعاد و زوایای علمی این بزرگوار همچنان ناشناخته باقی مانده است.
در علوم مختلفی ازجمله: علوم قرآن و تفسیر، علم فقه، اخلاق، علم تاریخ وسیره اهل‌بیت (ع) و علم کلام در شاخه‌های توحید، نبوت، امامت و مهدویت تبحر خاص داشت و روایات مهمی دراین‌باره در متون روایی معتبر از این سید کریم به دست رسیده است؛ لذا می‌توان او را یکی از فقهای بزرگ شیعه در عصر امامت دانست. در دوره‌ای که بنی‌عباس با تمام توان درصدد محو نام و مکتب اهل‌بیت (ع) بودند و می‌خواستند با بزرگ و مطرح‌کردن مکاتب انحرافی چراغ دین و مکتب را خاموش کنند فقهایی، چون حضرت‌عبدالعظیم‌حسنی (ع) با جهاد فرهنگی و کوشش و تکاپو‌های علمی، اثرگذار و بازدارنده بودند.

 بیش از ۱۲۵۰ حدیث در زمینه علوم مختلف از زبان مبارکش نقل شده تا در بسط و نشر علوم اهل‌بیت (ع) نقش تاثیری و سهم قابل توجه داشته باشد. در اخلاص و عمل دارای مرتبه‌ای است که مورد تایید چند امام معصوم قرار گرفته است. او از سادات حسنی است، اما اگرچه بیشتر سادات حسنی با امامت زاویه داشتند، اما وی در مریدی ائمهو عشق و اخلاص نظیر نداشت؛ لذا هرازگاهی به محضر امام‌هادی (ع) مشرف شده و اظهار مودت تمام می‌نمود. از نظر علمی در رتبه‌ای قرار داشت که فقاهت او مورد تایید امام بود و به‌عنوان مرجع علمی معرفی شد: «.. روى ابوتراب الرویانی، قال: سمعت ابا حماد الرازی یقول: دخلت على علی‌بن‌محمد (ع) بسر من رأى فسألته عن اشیاء من الحلال‌والحرام، فاجابنی فیها، فلما ودعته قال لی: یا ابا حماد اذا اشکل علیک شی‏ء من امر دینک بناحیتک فسل عنه عبدالعظیم‌بن‌عبدالله‌الحسنی، و اقراه منی السلام» و طبق امر و اشاره امام در ری حضور یافت و همین حضورش اعجازی از سوی امامت بود و علمای بزرگی برای شیعه در این منطقه تربیت یافتند که منشأ برکات علمی بزرگ شدند.

شاخه‌های علمی علوم حدیثی حضرت عبدالعظیم (ع) 

روایات حضرت عبدالعظیم‌حسنی (ع) در گرایش‌ها و حوزه‌های مختلفی ازجمله:
۱. علوم قرآن و تفسیر 
۲. علم اخلاق و آداب اسلامی 
۳. علم فقه 
۴. علم کلام، امامت، معاد، اصول دین و نبوت 
در شاخه‌های دیگر علوم اسلامی نیز روایاتی رسیده که قابل توجه است.

جایگاه آن حضرت نزد ائمه اطهار (ع) 

 آنچه جلالت قدر این بزرگوار و امامزاده عالی‌مقدار را هرچه بیشتر آشکار می‌سازد و عظمت مقام او را نشان می‌دهد، فرموده امام عصر اوست درباره‌اش و همین سخنان است که دانشمندان علم رجال را به تکریم ایشان واداشته است.
 برای مثال ابوتراب رویانی از ابوحماد رازی می‌آورد که بر علی‌بن محمد (ع) در «سر من ‏ رای» درآمدم؛ و او را از مسائل حلال و حرام پرسیدم و مرا پاسخ گفت. چون او را وداع گفتم، فرمود: حماد! اگر برای تو مشکلی در دین پیش‌آید، از عبدالعظیم‌بن عبدالله‌حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان.

 همچنین این امام بزرگوار درباره اش دعا کرده و دین او را درست خواند. صدوق به اسناد خود از وی می‌نویسد: بر امام خویش علی بن‌محمد بن علی موسی‌بن جعفر بن محمدبن‌علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب (ع) درآمد. چون مرا دید فرمود: «مرحبا بر تو‌ای ابوالقاسم! تو بحق دوست مایی.» گفتم: «پسر رسول خدا! می‌خواهم دین خود را بر تو عرضه کنم تا اگر پسندیده است بر آن ثابت بمانم تا خدا را دیدار کنم.» فرمود: بگو. و، چون عقیدت خویش عرضه کردم امام فرمود: «ابوالقاسم، به خدا این دین خداست که آن را برای بندگانش پسندیده است. بر آن پایدار باش. خدایت در دنیا و آخرت بر آن پایدار بدارد.»

 نیز صدوق آورده است که مردی به ابوالحسن علی‌بن‌محمد هادی (ع) درآمد. امام از او پرسید کجا بودی؟
 گفت: زیارت حسین (ع) رفته بودم.

 فرمود: اگر قبر عبدالعظیم را که نزد شماست زیارت می‌کردی، چون کسی بودی که قبر حسین (ع) را زیارت کرده است.

حضرت عبدالعظیم‌حسنی (ع) در دانش و تقوا به منزلتی رسید که همواره مورد احترام و اعتماد امام معصوم زمان خویش بود. ایشان ازجمله محدثین و علمای برجسته شیعه است که به‌دلیل مجاهدت‌های علمی و تلاش برای رساندن معارف اهل‌بیت (ع) به شیعیان مورد توجه و تأیید ائمه معصوم قرار گرفته است.

 نکته بعدی این‌که ممکن است در مورد سایر امامزادگان بزرگوار نیز روایاتی بوده، اما به دست ما نرسیده است. چون ما هریک از این امامزادگان را به نیت ائمه زیارت می‌کنیم و ثواب آن محفوظ است. اما روایت ثواب زیارت حضرت عبدالعظیم‌حسنی (ع) به ما رسیده است.

 جنبه دیگر در حق حضرت عبدالعظیم‌حسنی (ع) می‌تواند بحث مأموریت‌های ایشان باشد، چرا که حضرت بین شیعیان که در نقاط مختلف اسلامی نمی‌توانستند با هم ارتباط داشته باشند، حلقه اتصال بود. ممکن است این ثواب ناظر بر همین مجاهدت‌ها در راه ارتباط بین شیعیان و رساندن پیام ائمه باشد، به عبارتی از ایشان می‌توان به‌عنوان نماینده و سفیر سیار ائمه یاد کرد.

 این مسأله لزوم پایگاه‌سازی و تشکیل مراکز علمی و قطب فرهنگی را می‌رساند که ائمه به آن توجه داشتند. این موضوعی است که به‌طورکلی از اخبار و احادیث به‌دست‌می‌آید و روشن می‌شود که ائمه‌اطهار (ع) دوست داشتند شیعیان با هم مرتبط باشند، گرد هم جمع شوند، مذاکره کنند و مجالس علمی و محافل دینی تشکیل دهند که یکی از مصادیق همین هیات‌های هفتگی و مجالس عزاداری است. اندیشه تشکیل هیئآت از اهل‌بیت (ع) است که باید جدی گرفته شود تا علمای شیعه برای حفظ کیان تشیع و نشر معارف و گسترش مکتب، فعالیت‌های دینی و تبلیغی و اجتماعی داشته باشند. 

 ثانیا، ممکن است شرایط خاص زمانی و مکانی سبب شده باشد که پاداش ویژه‌ای برای زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در نظر گرفته شود، به‌گونه‌ای که فضیلت آن با زیارت حضرت سیدالشهدا (ع) برابر دانسته شده و این فضیلت به آن دوره خاص محدود باشد. زیرا متوکل عباسی و برخی دیگر از حکام جور، پس از تخریب بارگاه امام‌حسین (ع)، برای جلوگیری از زیارت آن بزرگوار، مأموران حاکم عباسی را به مراقبت و نگهبانی گماشته بودند، که به هیچ‌کس رحم نمی‌کردند و مدت‌ها قطع عضوی از بدن مثل دست یا پا را شرط زیارت قرار دادند. زندگی حضرت عبدالعظیم‌حسنی (ع) در این شرایط خاص بود. ایشان در اخلاص و ارادت و اطاعت از ولایت و امام زمان خود کوشش تمام داشت و به معنای واقعی در شناخت امام در آن زمان و ملازمت و دیدار و زیارت ائمه نمونه بود؛ لذا امام از عبدالعظیم به‌عنوان محب و مطیع واقعی یاد کرد «انت ولینا حقا». کمترکسی از مردم از امام این مرتبه معنوی و درجه ارادت‌ورزی را دریافت کرده است. روایاتی که از حضرت‌عبدالعظیم‌حسنی (ع) در موضوع امامت به دست ما رسیده، گویای این حقیقت است که او در شناخت امام زمان خود و جریان امامت و درک کامل از مقام امامت چه میزان کوشیده است؛ لذا امام به‌صراحت از او به‌عنوان دوست واقعی و مخلص یاد کرد و این در تاریخ جاودانه ماند که دوست واقعی باید چه اوصافی داشته باشد و با این معیار است که در زمان ما دوستان واقعی امام‌عصر (عج) شناخته می‌شوند.
 بنابراین، از روزی که حضرت‌عبدالعظیم‌حسنی (ع) در ری دفن شد، این مکان واقعا به عنوان قطب بزرگ فرهنگی شیعه شناخته شد و دانشمندان بزرگی در سایه مزار پرنور وی تربیت یافتند و کتابخانه بزرگی در این ایالت تشکیل شد و حکومت‌های شیعه به‌وجود آمد که تاثیر فرهنگی آن بر ایالت جبال شامل همدان و کرج و قزوین و حتی آذربایجان در تاریخ مشهود است. ری کانون بزرگ و قطب اثرگذار فرهنگی در ایران شد که آثار و برکات آن هنوز نیز برجاست و استمرار دارد و دامنه‌اش تا قیامت استمرار خواهد داشت. مکتب حدیثی ری البته در مکاتب دیگر نیز مؤثر بود. مرحوم کلینی و کتاب کافی وی یکی از آثار و برکات بزرگ این قطب فرهنگی است. 

کرامت‌ها و حاجت‌گرفتن دردمندان چه در حیات و چه پس از وفاتش یکی دیگر از حکمت‌هاست که ایشان را سیدالکریم بنامیم.

استاد ما مرحوم آیت‌العظمی‌بهجت (ره) در تابستان وقت سفر و تشرف به مشهد‌الرضا (ع) اول در ری به زیارت حضرت عبدالعظیم (ع) می‌رفت وسپس راهی خراسان می‌شد و به طلاب می‌فرمود به زیارت این سید جلیل بروید که آثار معنوی زیاد دارد.